samedi 30 mai 2009

Շուշիի ազատագրումը. Արցախյան ազատամարտի մեծ հաղթանակը

vendredi 29 mai 2009

ՀԱՅ-ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅԱՆ ՔԱՐՈԶՉԱԿԱՆ ԹԵԶԵՐԸ

Կարեն Վրթանեսյան


Armenia_Azerbaijan.jpg (original)
1. Ներածություն

Հայ-ադրբեջանական հակամարտությունն ավելի քան հարյուրամյա պատմություն ունի։ Մերթ սաստկանալով, մերթ արտաքնապես հանդարտվելով՝ այն միշտ ուղեկցվել է փոխադարձ հոգեբանական ու քարոզչական ճնշումներով։

Հակամարտության երկու կողմերն էլ մշակել և օգտագործում են համապատասխան «քարոզչական առասպելաբանություն»՝ բաղկացած փաստերի, առասպելների ու կարծրատիպերի խայտաբղետ խառնուրդից, որի նպատակն է արդարացնել «մերոնց» գործողություններն ու խրախուսել հակառակորդի դեմ ուղղված հետագա քայլերը։ Միաժամանակ նպատակ է դրվում ապամարդկայնացնել(дегуманизировать) հակառակորդին՝ ինչպես «մերոնց», այնպես էլ պայմանականորեն չեզոք երրորդ ուժերի աչքում։ Փորձ է արվում ճնշելու հակառակորդի դիմադրելու կամքը։

Տարիների ընթացքում մշակված քարոզչական ապարատն այսօր էլ որպես զենք օգտագործվում է հայ-ադրբեջանական հակամարտության տեղեկատվական և հոգեբանական, գաղափարախոսական ճակատներում։

Անհավատալի է թվում, բայց առայսօր ոչ մի հայ հետազոտող համակարգված չի զբաղվել հայկական կողմի դեմ ուղղված «քարոզչական առասպելաբանությունը» վատ է ուսումնասիրված։ Մենք որոշեցինք գոնե մասամբ լրացնել այս բացը և հայկական կողմի դեմ օգտագործվող քարոզչական թեզերի ցուցակագրում ու նախնական դասակարգում կատարել։ Աշխատանքին աջակցում են մի շարք անհատներ, ամենազգալի ներդրում ունեն Վահագն Մխոյանը և Անդրեյ Մարինոսյանը։

Որոշ դիտողություններ
  • Պետք է հաշվի առնել, որ կախված փոփոխվող հանգամանքներից, որոշ թեզեր կորցնում են իրենց կարևորությունն ու արդիականությունը, հնարավոր են նաև նոր թեզերի առաջացում, եղած թեզերի խմբագրում ու կատարելագործում։ Այնուամենայնիվ, կան թեզեր և քարոզչական հնարքներ, որոնք գրեթե անփոփոխ օգտագործվում են XX դարի սկզբից ի վեր։
  • Թեզերից շատերն անհնարին է միանշանակ կերպով դասել որևէ մեկ խմբի։ Այդ պատճառով թեզերի դասակարգումը պայմանական է. մեկ թեզը կարող է միաժամանակ պատկանել մեկից ավելի խմբերի, օգտագործվել տարբեր լսարանների հետ աշխատելիս։
  • Կոպիտ կեղծիքներ պարունակող, լսարանի տգիտության հույսով առաջ քաշվող թեզերը հիմնականում նախատեսված են ներքին լսարանի, ինչպես նաև տարածաշրջանային իրողությունից ու մասնավորապես հայ-ադրբեջանական հակամարտությանը լրիվ անտեղյակ լսարանների համար։
  • Ոչ բոլոր թեզերն են կեղծիքների վրա հիմնված։ Ընդհանրապես ամենաարդյունավետ քարոզչությունը կառուցվում է իրական փաստերի վրա, սակայն դրանք հաճախ ներկայացվում են ենթատեքստից կտրված և/կամ քարոզչությունը վարողին անհրաժեշտ շեշտադրումներով։
  • Թեպետ թեզերի մեծամասնության սկզբնաղբյուրները տվյալ պահին անհնարին է ստույգ կերպով տեղայնացնել, սակայն կարելի է ենթադրել, որ դրանցից ոչ բոլորի հեղինակներն են ադրբեջանցիները կամ նրանց այլազգի խորհրդատուները։ Ցավոք, երբեմն հայկական կողմն ինքն է քարոզչական նպատակներով չարաշահելու պոտենցիալ ունեցող առիթներ տրամադրում հակառակորդին։
  • Թեզերը հավաքվել են զանազան աղբյուրներից՝ լրատվամիջոցներից, գրականությունից, համացանցային ֆորումներից ու բլոգերից, ադրբեջանցիների ու հայերի հետ մասնավոր զրույցներից։

2. Դասակարգումը ըստ նպատակային լսարանի

Ըստ թիրախային լսարանների` հայկական կողմի դեմ ուղղված քարոզչական թեզերը կարելի է բաժանել մի քանի խմբերի.

  1. հայերի համար նախատեսված թեզեր, որոնք իրենց հերթին կարող են տարբերվել` կախված այն բանից, թե Հայության կոնկրետ որ հատվածի համար են նախատեսված. ՀՀ բնակչության, ԼՂՀ բնակ-չության, թե սփյուռքահայության;
  2. պայմանականորեն չեզոք դիտորդներին ուղղված թեզեր;
  3. ներքին օգտագործման թեզեր՝ Ադրբեջանի և մեծ մասամբ նաև Թուրքիայի բնակչության համար նախատեսված։

Այս բաժանումն, իհարկե, այդքան էլ հստակեցված չէ, քանի որ իրականում թեզերից շատերը կարող են օգտագործվել մեկից ավելի լսարաններում։ Օրինակ` Հայաստանում համատարած սովի մասին ներադրբեջանական օգտագործման թեզը դժվար է տարածել հայաստանաբնակների շրջանում (համենայն դեպս այդ տեսքով), բայց այն մասամբ տարածված է արտերկրում ապրող հայերի որոշ շրջանակներում։ Մյուս կողմից` միևնույն թեզի ձևակերպումները կարող են տարբերվել` կախված նպատակային լսարանից։ Օրինակ, եթե Հայաստանի տնտեսական վիճակն արտերկրում ապրող հայերին մատուցվում է որպես խավար ու սով, ապա հայաստանաբնակներին դա մատուցվում է որպես շրջափակման հետևանքով տնտեսության քայքայում, տնտեսական զարգացման արգելակում։ Այնուամենայնիվ, գոյություն ունեն նաև հստակորեն հասցեագրված թեզեր։

2.1. Հայերի համար նախատեսված թեզեր
  1. Հայերի և ադրբեջանցիների նմանության, նրանց միջև իբր գոյություն ունեցած դարավոր բարեկամության մասին թեզեր։ Բարեկամություն, որը խզվեց ամենատարբեր ուժերի ազդեցության և ամենատարբեր իռացիոնալ պատճառներով` այդ ժողովուրդների կամքին հակառակ։
  2. Ադրբեջանն ու Թուրքիան որպես թշնամական պետություններ ընկալումը թուլացնող թեզեր։ Առաջին և երկրորդ կատեգորիայի թեզերի նպատակն է հայկական կողմում հակամարտության իրական պատճառների մասին խեղաթյուրված տպավորություն ստեղծելը։
  3. Սպասվելիք հայ-ադրբեջանական (հայ-թուրքական) բարեկամության անխուսափելիության մասին թեզեր։ Այս կատեգորիայի թեզերը, շարունակելով հայ-ադրբեջանական հակամարտության իրական պատճառների աղճատումը, փորձում են հայկական լսարանի գիտակցության մեջ պատկերել մի պայծառ ապագա, որին հասնելու համար ընդամենը պահանջվում է կատարել մի քանի պարզ քայլ, օրինակ՝ հաղթահարել մի քանի կարծրատիպ։
  4. Ցանկացած գնով հակամարտության շուտափույթ կարգավորման անհրաժեշտությունը հիմնավորող թեզեր։ Նպատակը ոչ հայանպաստ լուծումների նկատմամբ հայերի շրջանում առավել հանդուրժողական մթնոլորտի ձևավորումն է։
  5. Հայ ժողովրդի տարբեր հատվածներն իրար դեմ տրամադրող, երկպառակող թեզեր: Նշենք, որ այս կատեգորիայի թեզերը, որպես կանոն, ունենում են մի քանի տարբերակներ` կախված այն բանից, թե կոնկրետ, որ հատվածի համար են նախատեսվում։
  6. Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական վիճակը սև գույնով պատկերող, այդ վիճակն Արցախի հիմնահարցի հետ կապող թեզեր։ Սրանց նպատակը ինչպես պառակտելը, այնպես էլ պարտվողական տրամադրություններ ստեղծելն է։
  7. Հայաստանի միայնակության, թշնամիներով շրջապատված լինելու և անելանելի դրության մասին թեզեր։ Այս խմբի թեզերն ունեն տարբերակներ հայաստանցիների, արցախցիների և սփյուռքահայերի համար։ Նպատակը պարտվողական տրամադրություններ առաջացնելն ու խորացնելն է։
  8. Ազատագրված տարածքի հայկական չլինելու, այդ տարածքների՝ մեզ համար անպետքության, դրանք հանձնելու անհրաժեշտության և նույնիսկ անխուսափելիության մասին թեզեր։
  9. Արցախյան պատերազմում հայերի հաղթանակն արժեզրկող թեզեր։ Նպատակներից մեկը հայերի շրջանում սեփական ուժերի նկատմամբ թերահավատություն ստեղծելն է։
  10. Հայերի համար խորհրդանիշ հանդիսացող գործիչներին, դեպքերը և իրադարձությունները պախարակող ու արժեզրկող թեզեր։ Նպատակը ազգային ինքնությանը հարվածելը և ազգային արժեքները վարկաբեկելն է։
  11. Երկու կողմի «մեղքերի հավասարակշռություն» հաստատելուն ուղղված թեզեր։ Այս տիպի թեզերը հիմնականում առաջ են քաշվում օտարերկրյա «չեզոք» փորձագետների և խորհրդականների կողմից («երկու կողմն էլ իրար արժեն» սկզբունք)։
  12. Ադրբեջանի հակահայկական քաղաքականության քննադատությունը ներհայկական խնդիրներով փոխարինող և, որպես հետևանք, այդ քաղաքականությունը արդարացնող թեզեր («перевод стрелок»)։
  13. Թեզեր Ադրբեջանի հզորանալու անխուսափելիության և հանդուգն Հայաստանի հետ մոտալուտ հաշվեհարդար տեսնելու մասին, եթե հայերը չհրաժարվեն «Ադրբեջանի նկատմամբ հավակնություններից» («Армяне, одумайтесь!» տիպի թեզեր)։ Նպատակն է վախեցնել, խուճապ առաջացնել, դիմադրողականությունը նվազեցնել։
  14. Քաղաքակրթական թեզեր. անհիմն զիջումներին չհամաձայնվելը ներկայացվում է որպես հետամնացություն, «եվրոպական քաղաքակրթությանը» կամ «քրիստոնեական արժեքներին» չհամապատասխանելու ապացույց, երեխայական կամակորություն։ Փորձեր են արվում հայկական կողմում կոգնիտիվ դիսոնանս առաջացնել՝ շահարկելով հայերի ինքնընկալումը որպես քաղաքակիրթ, ադրբեջանցիներից մշակութապես ավելի հարուստ, արարիչ ազգի։
2.2. Չեզոք դիտորդներին ուղղված թեզեր
  1. Հայերին և Հայաստանը ահաբեկչության, թմրաբիզնեսի, թրաֆիքինգի, միջազգային այլ «մոդայիկ» հանցագործությունների հետ կապելուն ուղղված թեզեր։
  2. Հայերի` ադրբեջանցիների նկատմամբ գործած, գործվող և դեռ գործվելիք վայրագությունների մասին պատմություններ։ Այս տիպի թեզերը սովորաբար պարունակում են ավերածությունների, թալանի, հրկիզումների, բռնությունների (հատկապես երեխաների և կանանց նկատմամբ), նույնիսկ մարդակերության տեսարաններ։
  3. Հայաստանի ագրեսոր, զավթիչ, հակամարտության հրահրող ու միակ մեղավոր լինելու մասին թեզեր։ Հայերին փնովելուն զուգահեռ՝ Ադրբեջանի ագրեսիան և Ադրբեջանի գործած հանցագործությունները կոծկելուն ուղղված, Ադրբեջանը որպես տուժող կողմ ներկայացնող թեզեր:
  4. Հայերի՝ դարերից ի վեր հակասեմական լինելու վերաբերյալ թեզեր, ինչպես նաև հայերին նացիզմի դաշնակից ներկայացնող թեզեր։

Առաջին չորս տիպի թեզերի հիմքում ընկած են աշխարհում այսօր առավել բացասաբար ընկալվող, պոստմոդեռնիստական հասարակության կողմից «մահացու մեղքերի» շարքին դասվող երևույթները, որոնք և փորձում են բարդել Հայաստանի և հայերի վրա: Նպատակը Հայաստանն ու հայերին միջազգային աջակցությունից զրկելն է, հայերի նկատմամբ հնարավոր կարեկցանքի չեզոքացումը։

  1. Հայերի՝ իսլամի թշնամի լինելու, հայերի՝ համաշխարհային սիոնիզմի, ինչպես նաև Ռուսաստանի և այլ «քրիստոնյա» տերությունների խամաճիկներ լինելու մեղադրանքներ։ Հարկ է նշել, որ հրեաների հետ համագործակցելու «մեղադրանքները»՝ համատեղվելով հայերի սեմական ծագում ունենալու պնդումների հետ, օգտագործվում են նաև սպիտակամորթ ռասիստական, ազգայնական ծայրահեղականների շարքերում հակահայկական քարոզչություն վարելու համար։
  2. Պատմական թեզերի մի մասը։
  3. Միջազգային իրավունքին դիմող թեզեր։
  4. Հակամարտության կողմերի «մեղքերի հավասարակշռություն» հաստատող թեզեր։
2.3. Ներքին օգտագործման թեզեր
  1. Օտարերկրացիների համար նախատեսված բոլոր թեզերն օգտագործվում են նաև ներքին լսարանի համար։
  2. Պատմական բնույթի բոլոր թեզերը։
  3. Հայաստանի ընթացող կործանման (սով, խավար, տնտեսության քայքայում), Հայաստանի դատարկվելու մասին թեզեր։
  4. Ադրբեջանի և ադրբեջանական բանակի օրեցօր հզորանալու մասին թեզեր։
  5. Հայերի՝ վախկոտ, խաբեբա, նենգամիտ, արյունարբու և նույնիսկ մարդակեր լինելու մասին թեզեր։ Նպատակն է թշնամու կերպար ձևավորել ու ամրապնդել, հայերին ապամարդկայնացնել։

3. Դասակարգումը ըստ թեմաների

Տվյալ պահին ցուցակագրված են մոտ հարյուր թեզեր, և այդ թիվն օրեցօր աճում է։ Ըստ թեմատիկ ուղղվածության` այդ թեզերը կարելի է բաժանել հետևյալ խմբերի.

  • Պատմական բնույթի փաստարկներ
  • «Պրագմատիկ»-տնտեսական փաստարկներ
  • Միջազգային-իրավական փաստարկներ
  • Քաղաքակրթական փաստարկներ

Վերը նշվածներից պատմական փաստարկներն ամենամեծ խումբն են կազմում։

4. Պատմական թեզեր

Ստորև, որպես օրինակ, բերում ենք պատմական թեզերի ցուցակը՝ հակիրճ մեկնաբանություններով1։

1. «Ալբանական» թեզ

1.1 Ներկայիս Ադրբեջանի Հանրապետությունը (ԱՀ) Աղվանքի պատմամշակութային ժառանգության միակ օրինական ժառանգն է։

1.2 Ներկայիս ԱՀ թուրքալեզու բնակիչները սերվում են աղվաններից։

1.3 Արցախը պատմականորեն ոչ միայն եղել է Աղվանքի գավառ, այլև ի սկզբանե բնակեցված է եղել աղվաններով։ 1.2 և 1.3 թեզերից հետևություն է արվում, որ ադրբեջանական թուրքերը Արցախի նախաբնիկներն են։

1.4 Նախորդ թեզի մեկ այլ տարբերակ. այսօրվա արցախցիները հայեր չեն, այլ հայացած աղվաններ։ Աղվանների հետնորդների շարքին է դասվում նաև Սյունիքի բնակչությունը։

1.5 Ներկայիս ԱՀ ու ՀՀ տարածքներում հանդիպող բոլոր քրիստոնեական հուշարձանները աղվանական են։

1.6 Աղվաններն ապրում էին (մեկ այլ տարբերակով՝ պահպանում էին իրենց աղվանական ինքնագիտակցությունը) Արցախում մինչև 19-րդ դարը, իսկ Գանձասարը Աղվանքի կաթողիկոսի նստավայրն էր: Աղվանքի կաթողիկոսությունը լուծարվեց 19-րդ դարում հայ կաթողիկոսի խարդավանքների պատճառով։

2. Հայերի եկվորության թեզը

2.1 Ազատագրված տարածքները պատմականորեն հայկական չեն։

2.2 Չկա ՀՀ, կա «Արևմտյան Ադրբեջան» («Իրևանի խանություն»)։

3. Звездолет «Грибоедофф»2

3.1 «Արևմտյան Ադրբեջանը» Գրիբոյեդովն է բնակեցրել Պարսկաստանից ու Թուրքիայից բերված հայերով։ Նույնը վերաբերում է Ղարաբաղին։ Մինչ այդ այս տարածքում հայեր գրեթե չկային։ Նույնիսկ հայերի ներգաղթից հետո էլ Իրևանում կովկասյան թաթարներն ավելի շատ էին, քան հայերը։

Ընդհանրապես, հայերի եկվորության թեզի շատ տարբերակներ կան՝ հայերը Բալկաններից են եկել (այն փաստը, որ նույնիսկ ըստ բալկանյան տեսության հայերը Հայկական լեռնաշխարհ են ժամանել 3200 տարի առաջ, երբեք չի նշվում)։ Մեկ այլ օրինակ. ըստ պատմական գիտությունների դոկտոր Ֆարիդա Մամեդովայի` այս տարածքում հայերի հայտնվելը կապված է Կիլիկյան թագավորության անկումից հետո Հայ եկեղեցու հոգևոր կենտրոնը Էջմիածին «տեղափոխելու» հետ3։

Այնուամենայնիվ, Բաքվի ագիտպրոպի կողմից ամենահաճախ օգտագործվողը պարսկական լծից Արևելյան Հայաստանի ազատագրումից հետո հայերի ներգաղթի թեզն է։ Ըստ այդ թեզի` հայերին Արևելյան Հայաստան և մասնավորապես Արցախի տարածք է բերել Գրիբոյեդովը՝ այսպիսով սկիզբ դնելով տարածաշրջանում «հայկական էքսպանսիային»։ Այն փաստը, որ մինչ այդ Արևելյան Հայաստանը հայաթափվել է Շահ Աբաս Երկրորդի կազմակերպած բռնագաղթի, իսկ այնուհետև մի քանի թուրք-պարսկական պատերազմների ընթացքում տեղի բնակչության պարբերաբար տեղի ունեցած կոտորածների հետևանքով, իհարկե, չի հիշատակվում։ Առավել ևս չի խոսվում այն մասին, որ այդքան կորուստներից հետո էլ այդ ողջ ժամանակահատվածում հայերի անընդհատ ներկայությունը շարունակվել է Սյունիքում ու Արցախում, ինչպես նաև Հայաստանի հյուսիսային շրջաններում։

3.2 Նախորդ թեզի մեկ այլ տարբերակ` «իրեղեն ապացույցով». «ԼՂԻՄ-ում գոյություն ուներ հայերի՝ Արցախ գաղթելու 150-ամյակին նվիրված հուշարձան, որ հայերը հետո պայթեցրին այդ գաղթի հետքերը թաքցնելու համար»:

Իրականում խոսքը Մարաղա գյուղի հիմնադրման 150-ամյակին նվիրված հուշարձանի մասին է։ Ընդ որում` ադրբեջանական աղբյուրից աղբյուր է անցնում այդ հուշարձանի լուսանկարը, որի վրա հայերեն տառերով գրված է «ՄԱՐԱՂԱ 150»։ Այս կեղծիքի հեղինակների հաշվարկը նպատակային լսարաններում հայերենին չտիրապետելն է։

3.3 Հայերը հմուտ կեղծարարներ են, նրանք Մատենադարանում (որպես տարբերակ՝ Էջմիածնում) կեղծ հինավուրց գրքեր ու քարտեզներ են պատրաստում։

3.4 Հայերը որևէ կապ չունեն արմենների հետ։ Արմենները թյուրքալեզու ցեղ էին, իսկ եկվոր հայերը (գրում են «хай») գողացել են նրանց ինքնանվանումը։

3.5 Միամիտ ադրբեջանցիները հայերին ընդունեցին որպես հյուրերի, իսկ նենգ հայերն իրենց հյուրընկալ մեջքին հարվածեցին։

3.6 Արցախի նկատմամբ իրենց հավակնությունները հաստատելու նպատակով հայերը խորհրդային տարիներին ուղղաթիռներով հայատառ խաչքարեր էին բերում և ուղղաթիռից գցում Արցախի տարածքում:

4. 1905 – 1920 թթ.

4.1. 1905թ. հայերի ջարդերի ու դրանց հաջորդած հայ-թաթարական բախումների պատմությունը խեղաթյուրող պնդումներ։

Օրինակ՝ Բաքվի հայկական ջարդերը կազմակերպել էր... բոլշևիկ Անաստաս Միկոյանը4։ Զավեշտալին այն է, որ Միկոյանը 1905 թվականին ընդամենը 10 տարեկան էր։

Հետաքրքրական մեկ այլ օրինակ է զետեղված 1905 թվականին տարածաշրջան այցելած իտալական ճանապարհորդ ու գրող Լուիջի Վիլարիի «Հուրն ու սուրը Կովկասում» (Fire and Sword in the Caucasus) գրքում։ Վիլարին պատմում է, թե ինչպես էր Նախիջևանի խանը բացատրում 1905 թվականի մայիսին Նախիջևանում տեղի ունեցած հայկական ջարդերը։ Ըստ խանի՝ հայերն ինքնահրկիզվել էին սեփական տներում ու խանութներում, պղծել հայկական եկեղեցիները՝ մեղքը խեղճ ադրբեջանցի թուրքերի վրա բարդելու նպատակով5։

Մեկ այլ օրինակ, որը հեղինակը լսել է ԵՊՀ ժուռնալիստիկայի բաժնի մի ուսանողից։ Թբիլիսիում հերթական հայ-ադրբեջանական հանդիպումներից մեկի ժամանակ IWPRկազմակերպության Ադրբեջանի մասնաճյուղի տնօրեն Շահին Ռզաևը որպես գաղտնիք պատմել է ներկա հայերին, որ 1905 թվականին Բաքվի հայկական ջարդերը ոչ այլ ինչ էին, քան «հայկական մաֆիան վերացնելու փորձ»։ Այն է. բռնությունը ուղղված է եղել ոչ թե բոլոր հայերի, այլ «հայկական մաֆիայի» դեմ, որը տիրացել էր նավթային բիզնեսին և իր ագահության հետևանքով ադրբեջանցիներին կոտորածից բացի ուրիշ ելք չէր թողել։

4.2. 1918թ. մարտի՝ կովկասյան թաթարների կոտորածներն ուռճացնող, դրանք որպես ցեղասպանություն որակող թեզ։ Ընդ որում` մարտի իրադարձություններին նախորդած 1905–1907թթ. բախումներն, ինչպես նաև դրանց հաջորդած 1918 թվականի հայկական կոտորածը Բաքվում կամ ընդհանրապես չեն հիշատակվում, կամ էլ բավական աղավաղված ձևով են ներկայացվում թե´ ադրբեջանցի թուրքերի և թե´ որոշ «չեզոք» հեղինակների կողմից։ Տե´ս, օրինակ՝ Թոմաս դե Վաալի «Սև այգի» գրքում զետեղված ժամանակագրությունը։

4.3. Հայերը ցեղասպանել են հրեաներին Ադրբեջանի տարածքում (այսպես կոչված «Գուբայի ցեղասպանություն»)։

4.4. Չնայած 1918-ի մարտի ցեղասպանությանը, ադրբեջանցիներն այնքան մեծահոգի գտնվեցին, որ երկու ամիս չանցած, հայերին նվիրեցին հինավուրց ադրբեջանական Իրևան քաղաքը, որպեսզի հայերը կարողանան իրենց պետությունը ստեղծել այդ մայրաքաղաքով։ Որպես տարբերակ. իբր թե գոյություն ունի ինչ-որ պայմանագիր, որով Իրևանը հայերին է տրվել 150 տարով, և այդ 150 տարին հենց լրանա, պիտի հետ ուզեն։

4.5. Ադրբեջանցի քաջերը կտրել են զորավար Անդրանիկի ականջը, որի պատճառով նա ողջ կյանքում լուսանկարվելիս այնպես էր նստում, որ միայն դեմքի մի կողմը երևա։ Եվս մեկ տարբերակ. Անդրանիկը թուրքական գեներալ է եղել (հիմք է ընդունվում այն, որ Անդրանիկին «փաշա» էին անվանում), բայց դավաճանել է, և որպես պատիժ կտրել են նրա ականջը։ Նույն սխեմայով է պատրաստված «Ադրբեջանցի հատուկ ջոկատայինների կողմից Մոնթեին գլխատելու» առասպելը, (մեկ այլ տարբերակով՝ «Ադրբեջանցիները գերել են Մոնթեին, գերված ահաբեկչին ադրբեջանական գյուղերով ման են ածել, ժողովրդին ցույց տվել, հետո միայն սպանել»)։

Ընդհանրապես արվում է ամեն ինչ հայ ժողովրդի համար խորհրդանշական կերպարներին պախարակելու կամ իրենց հայ լինելը կասկածի տակ առնելու ուղղությամբ։ Օրինակ` Եղիշեն ծագումով վրացի է; Մարշալ Բաղրամյանն ուրիշների փառքին էր տիրացել, Արամ Խաչատրյանը գրագող էր, Յուրի Վարդանյանը պարծենկոտ է և այլն, և այլն։

5. Խորհրդային ժամանակաշրջան

5.1. Հայերը Միկոյանի միջոցով խորհրդային տարիներին շարունակել են իրագործել ադրբեջանցիների ցեղասպանություն։ Խոսքը ստալինյան ռեպրեսիաների տարիների մասին է։

5.2. Խորհրդային տարիներին Ադրբեջանում հայերն ավելի լավ էին ապրում, քան բնիկ ադրբեջանցիները։

6. Հակամարտության ներկա փուլի պատճառներն ու սկիզբը

6.1. Հայերն ու ադրբեջանցիները համերաշխ ապրում էին. այս ամենն արվեց մի քանի խարդախ տնօրենների ու «ցեխավիկների» շահերը պաշտպանելու համար։

6.2. Հայերն ու ադրբեջանցիները համերաշխ ապրում էին. այս ամենը հրահրվեց ՊԱԿ-ի (որպես տարբերակ ԱՄՆ ԿՀՎ-ի) կողմից։

6.3. Ղափանի ադրբեջանցիների ջարդեր (Ղափանի փախստականները Սումգայիթի ջարդերում)։ Մեկ այլ տարբերակ է «Գուգարքի ջարդերը»։

6.4. Երկու ադրբեջանցի մոտեցել են, որ գետից ջուր խմեն, հայերը սպանել են. ամեն ինչ դրանից սկսվեց:

Այս առասպելը, առանց որևէ լրացուցիչ մեկնաբանության, հնչում է «Ինտերնյուզ» կազմակերպության նկարահանած վավերագրական կինոնկարներից մեկում, մի տարեց ադրբեջանցու շուրթերից։ Ամենայն հավանականությամբ սա 1988թ. փետրվարին Ասկերանում տեղի ունեցած դեպքերի աղավաղված վերապատմումն է։

6.5. Հայերն իրենք են կազմակերպել Սումգայիթի ջարդերը, ավելին՝ հայերը նախօրոք Սումգայիթում ամեն քայլափոխի թաքնված տեսախցիկներ էին տեղադրել, որ հետո կարողանան մեղքը միամիտ ու ոչինչ չկասկածող ադրբեջանցիների վրա բարդել։

6.6. Սումգայիթում դաշնակները սպանել են այն հայերին, ովքեր հրաժարվում էին հանգանակել «Կռունկ»-ի դրամահավաքներին։

6.7. 1990թ. հունվարին խորհրդային զորքերը բռնի ուժով ճնշեցին Ադրբեջանում ժողովրդավարական շարժումը, ինչի արդյունքում հարյուրավոր անմեղ մարդիկ զոհվեցին (Բաքվի «Սև հունվարը»)։

6.8. 1988–1990թթ. ընթացքում Հայաստանի տարածքում սպանվել են 225 ադրբեջանցիներ։ Այսպես կոչված «Յունուսովի ցուցակ»՝ դեռ 1990 թվականին մանրամասն հիմնավորումներով հերքվել է Հայկական ԽՍՀ ՊԱԿ-ի կողմից, սակայն շարունակում է օգտագործվել ադրբեջանցիների կողմից մինչև այսօր։

6.9. Պատերազմը սկսվեց այն բանից հետո, երբ ԼՂԻՄ-ը հռչակեց անկախություն։

6.10. Ազգությամբ ադրբեջանցի հազարավոր խաղաղ բնակիչներ՝ կանայք, ծերեր, երեխաներ են զոհվել հայկական զինված ուժերի վայրագությունների հետևանքով։

6.11. (Չեզոք դիտորդի փաստարկ) հնարավոր չէ պարզել, թե ով սկսեց հակամարտությունը, հնարավոր չէ որոշել, թե ով է մեղավորը։ Երկու կողմն էլ հավասարաչափ մեղավոր են։

6.12. Ինչպե՞ս կարող են հայերը հավակնել Ղարաբաղին, եթե Հայաստանը նույնիսկ սահման չուներ ԼՂԻՄ-ի հետ։ Չի խոսվում այն մասին, որ Լաչինը մինչև 1930-ականների կեսը մտել է ինքնավար մարզի կազմի մեջ և ապահովել անմիջական կապը Հայկական ԽՍՀ-ի հետ, և հետո միայն օտարվել ԼՂԻՄ-ից։ Նաև չի նշվում, որ նույն տրամաբանությունից ելնելով`ադրբեջանցիները չպետք է հավակնեն Նախիջևանին։

6.13. (Չեզոք դիտորդի փաստարկ) Արցախի պատմական պատկանելությունը կարևոր չէ. պատմությունով պետք չէ շարժվել, այլ ներկայով։ Սակայն նույն տրամաբանությամբ առաջնորդվելիս պետք է մոռացության մատնել նաև Արցախի՝ Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմում գտնվելը, չէ՞ որ դա արդեն 15 տարի է, ինչ պատմություն է։ Այնուամենայնիվ, այս թեզը համառորեն հնչեցվում է զանազան միջազգային ամբիոններից՝ հայկական կողմից որևէ արձագանք չստանալով։

Հայ-ադրբեջանական հակամարտության համատեքստում հայության դեմ օգտագործվող քարոզչական թեզերն (ավելի ստույգ՝ պատմական բնույթի թեզերն) ուրվագծող տվյալ համառոտ ակնարկից կարելի է հետևյալ նախնական եզրակացություններն անել.

Ա. Հակահայկական քարոզչության զգալի մաս են կազմում առասպելացված պնդումները, որոնք կա´մ բացարձակապես մտացածին են, կա´մ էլ շատ քիչ առնչություն ունեն իրականության հետ։

Բ. Այս թեման գրեթե ուսումնասիրված չէ հայ մասնագետների կողմից, և դեռ բավական աշխատանք պետք է տարվի եղած փաստերը համակարգելու և հանգամանորեն վերլուծելու համար։ Անշուշտ, պետք է հաշվի առնել, որ լրիվ ավարտուն տեսք այս աշխատանքը երբեք չի ստանա, քանի որ տվյալ ոլորտում անընդհատ փոփոխություններ են տեղի ունենում։

Գ. Հայկական կողմը տվյալ պահին դեռ չունի որևէ քաղաքականություն նման քարոզչությունը չեզոքացնելու համար։ Մեր կարծիքով` հայկական լսարանի համար այս խնդիրը մասամբ կարելի է լուծել երիտասարդության շրջանում հատուկ կրթական ծրագրեր անցկացնելով, ինչպես նաև Հայաստանի զանգվածային լրատվության միջոցներում հատուկ բացատրական աշխատանք տանելով։ Այս գործընթացը պետք է լինի շարունակական։

Ինչ վերաբերում է երրորդ՝ «չեզոք» լսարաններին, ապա այստեղ դժվար է որոշակի ունիվերսալ լուծումներ առաջարկել, քանի որ ամեն մի օտարազգի լսարան իր յուրահատկություններն ունի, և լուծումները դրան համապատասխան պետք է մշակվեն։ Սա ինքնին մեծ բնագավառ է, որ հայկական փորձագիտական հանրության կողմից առանձնահատուկ ուշադրություն է պահանջում։

Նույնիսկ այսպիսի կցկտուր, կարելի է ասել` «հում» վիճակում տվյալ ցուցակն ուշագրավ է թե´ հայ-ադրբեջանական տեղեկատվական հակամարտությամբ հետաքրքրվող մասնագետների, թե´ ուսանողության համար։ Ինչը և թելադրում է այս ուղղությամբ աշխատանքը շարունակելու անհրաժեշտությունը։

1Թեզերը ներկայացված են ըստ ադրբեջանական ձևակերպումների և հեղինակը խուսափել է դրանց ամբողջական չակերտավորումից (խմբ.)։

2Պատմական թեզերի այս խմբի անունը վերցված է www.miacum.ru կայքի ֆորումի հայ մասնակիցների հեգնական մեկնաբանություններից։ Ըստ իրենց, եթե համատեղել ադրբեջանցի թուրքերի պնդումները հայերի ծագումնաբանության վերաբերյալ, ապա հայ ժողովրդի ներկայությունն այս տարածաշրջանում կարելի է բացատրել միայն հայերի՝ երկնքից իջնելով, այն է՝ արտերկրային ծագում ունենալով։

3Журнал «Азербайджан и азербайджанцы», N7-8, 2001, с. 26.

4Charles van der Leeuw, Azerbaijan: Quest for Identity, New York, St. Martin’s Press, 2000

5 Luigi Villari, Fire and Sword in the Caucasus. London, T. F. Unwin, 1906; p. 282.


http://www.noravank.am/am/?page=analitics&nid=1849

jeudi 28 mai 2009

Երազ իմ երկիր հայրենի

Հայկո եւ Շուշան Պետրոսյան

Երգի խոսքերը

Երազ իմ երկիր հայրենի
Հոգսերդ շատ հույսդ մեծ
Քարքարոտ երկիր

Ես մի բուրն եմ քո հողի
Ես մի ծիլն եմ քո արտի
Ես մի թերթն եմ քո ծաղկի
Ես մի զարկն եմ քո բազկի
Հայրենի երկիր

Հայաստան

Երազ իմ երկիր հայրենի
Հոգսերդ շատ հույսդ մեծ
Արծվաբուն երկիր
Իմ պապերն են քեզ շահել
Իմ եղբայրքնեն քեզ պահել
Քոնն են վորդիքն իմ ջահել
Հայրենի երկիր

Հայաստան


Մայիսի 28

Փառք հայ վրիժառուներին...

lundi 25 mai 2009

ԷՖԵԿՏԻՎ ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍՏԵՂԾՄԱՆ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ

Իգոր Բաղիրյան

«Մարդկանց անհրաժեշտ են ոչ թե ապրանքներ
(ընդհանրացնելով՝ կազմակերպություններ, ինստիտուտներ),
այլ այն գործառույթները, որոնք դրանք կատարում են։
Ֆիլիպ Կոտլեր, մարքեթինգի առաջատար տեսաբան

1. Գլոբալիզացիոն զարգացման արդի փուլով պայմանավորված պահանջներ Էֆեկտիվ պետության մոդելին

Եթե մտովի հարցում անցկացնենք «Վերջին 40-50 տարիներն ընդգրկող ժամանակաշրջանի առավել հատկանշական բնութագրերը» թեմայով, ապա հաստատ առաջատար տեղը կզբաղեցնի Քաոսի խորացումը՝ հոգեբանական, քաղաքական, տնտեսական և էկոլոգիական սպառնալիքների աճով արտահայտված։

Այդ փաստի համալիր, մասնագիտական վերլուծությունը պայմանավորեց արդի մետագիտության՝ սիներգետիկայի առաջացումը, որի հիմնադիրներն են ականավոր գիտնականներ, Նոբելյան դափնեկիրներ Ի.Պրիգոժինը և Գ.Հաքենը։

Սիներգետիկայի առանցքային թեման Քաոսն է և դրանում կյանքի կազմակերպումը՝ որպես ելակետային եղելություն։ Հասարակական գործընթացների կառավարման պրակտիկայի տեսակետից սա նշանակում է անցում կայունության հայեցակարգից (տրված բավական նեղ միջակայքում օբյեկտի հիմնական բնութագրիչները պահելու անհրաժեշտության իմաստով) կառավարվող Քաոսի հայեցակարգի։

Նոր հայեցակարգի իրագործումը ենթադրում է մտավոր ջանքերի կենտրոնացում հետևողականորեն շաղկապված հարցերի շղթային. որո՞նք են կարևորագույն գործառույթները, որ համարժեք են ժամանակի տվյալ պատմական հատվածին և որո՞նք պետք է իրականացվեն, ի՞նչ ինստիտուտների կողմից դրանք կարող են իրականացվել, ո՞ր բնութագրիչների կայունությունը և ի՞նչ ձևով պետք է ապահովվի։ Այս հարցերի պատասխաններն են որոշում պետական իշխանության գործառույթներն ու կառուցվածքը։

Համաշխարհային զարգացման արդի փուլի առանձնահատկությունն այն է, որ այս հարցերի պատասխանները պետք է պարբերաբար թարմացվեն, արդիականացվեն, ընդ որում՝ ժամանակի հատվածն ինքը կրճատման միտում ունի։

Ակնհայտ է, որ առանց կառավարման համակարգի սկզբունքային փոփոխության նման պարբերական թարմացումը կկրի էլ ավելի հիվանդագին բնույթ և շատ արագ կհանգեցնի դրա տապալմանը։ Դա էլ տեղի է ունենում կառավարման առկա պահպանողական համակարգերի հետ, որոնք փորձում են պահպանել բոլոր հիմնական բնութագրիչների կայունությունը և այդպիսով պահպանել ստեղծված գործառութային-կազմակերպական կառուցվածքը։

Կառավարման արդի, ողջամիտ համակարգը սկզբից ևեթ կառավարման օբյեկտում նախատեսում է փոփոխությունների համար հոգեբանական և ինստիտուցիոնալ նախապատրաստություն ստեղծող Քաոսի որոշակի աստիճան։

Օբյեկտում Քաոսի որոշակի աստիճանի պահպանումը կապված է նաև արագացված ոչգծային զարգացման հնարավորության հետ։ Սիներգետիկայի տեսական դրույթներին համապատասխան, որոնք հաստատվել են նաև գործնականում, Քաոսի որոշակի մակարդակում (երկճյուղության՝ բիֆուրկացիայի կետում) զարգացման տարբերակները (ատտրակտորները) շարվում են ոչ թե ըստ կարգի՝ մի գծով (որպես օրինակ հանդես է գալիս գծային գաղափարախոսությունը. թույլ զարգացած, զարգացող, զարգացած երկրներ), այլ մեկ հարթության մեջ՝ թույլ տալով անցումը դրանցից յուրաքանչյուրին։

Պետական իշխանության արդի համակարգը պետք է պարունակի այնպիսի կառույցներ, որոնք կապված են նախ՝ հարցերի (գործառույթներ – ինստիտուտներ - բնութագրիչներ) վերոնշյալ շղթայի պատասխանների որոնման, և երկրորդ՝ Քաոսի օբյեկտ «մուտքի թույլտվության» և դրա կառավարման հետ։

2. Ազգային անվտանգություն – անվտանգությունների համակարգ – էֆեկտիվ պետություն հայեցակարգ

Պրոֆեսիոնալ առումով երկրորդ դասի խնդիրների (Քաոսի կառավարում) լուծման համար, որոնք պայմանավորված են առաջին հերթին հասարակական կազմակերպությունների և ԶԼՄ-ի հետ գրագետ հարաբերություններով, առավել համարժեք են ազգային (պետական) անվտանգության կառույցները։

Մյուս կողմից՝ այդ կառույցների գործողությունները պետք է բխեն խնդիրների առաջին դասի (գործառույթներ – ինստիտուտներ - բնութագրիչներ) հետ կապված տեղեկատվությունից։

Ըստ այդմ՝ պետական իշխանության արդի հայեցակարգերը հենվում են ազգային անվտանգության ընդլայնված մեկնաբանության վրա, որն ընդգրկում է խնդիրների երկու դասն էլ։

Առաջին անգամ նման մոտեցում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո առաջարկեց ԱՄՆ-ը։ Մոտեցման հիմքում ընկած են երկու սկզբունքներ, որոնք ապահովում են պետական իշխանության ամբողջականությունը ժամանակային և տարածքային (կազմակերպական) ասպեկտներով։

Առաջին սկզբունքի էությունը կազմակերպական մակարդակում ռազմավարական և մարտավարական խնդիրները տարբերակելն է։ Ընդ որում՝ ռազմավարության համար պատասխանատու սուբյեկտները պարտավոր են պատասխանել հարցերի վերոնշյալ շղթային, այսինքն՝ ունենալ իշխանության հեռանկարային գործառութային-ինստիտուցիոնալ կառույցի տեսլականը։

Ամերիկյան փորձի մեջ, որը հետագայում պատճենվեց բոլորի կողմից, ընդ որում՝ ցավոք, ձևական-կառուցվածքային, այլ ոչ թե գործառնական մակարդակում, այդ նպատակով ստեղծվեց Ազգային անվտանգության խորհուրդը (ԱԱԽ)։ Վերջինը պարտավոր է համակարգել ռազմավարության հետ կապված բոլոր կառույցները։

Անհրաժեշտ է կրկին ու կրկին, ամեն անգամ՝ էլ ավելի մեծ խորությամբ ընկալել այն փաստը, որ առաջնայինը գործառույթն է, այլ ոչ թե դրա իրագործման կոնկրետ ձևը։

Իշխանության ռազմավարական և մարտավարական մակարդակների տարբերակումն ապահովում է ամբողջականությունը ժամանակի մեջ՝ ի հաշիվ ժամանակի մեջ արտացոլվող որոշումների և ռազմավարության համար պատասխանատու սուբյեկտների կազմակերպական մեծ կայունության հիերարխիայի։

Իշխանության տարածքային (կազմակերպական) ամբողջականությունը ձեռք է բերվում պետական իշխանության՝ որպես համակարգի, դիտարկման միջոցով, որի վերջնական նպատակը անվտանգությունների (հոգևոր-հոգեբանական, տնտեսական, գործառութային-կազմակերպական, իրավական, ռազմաստրատեգիական) փոխադարձ լրակազմի ապահովումն է։ Սա է երկրորդ սկզբունքի էությունը։

Անվտանգությունների համակարգի ամբողջականությունն ապահովվում է հոգևոր-հոգեբանական անվտանգության գլխավորությամբ։

Հիերարխիայում հոգևոր-հոգեբանական անվտանգության գերակայությունը բացատրվում է նրա անմիջական կապով ազգային պետականության ամենահիմնարար խնդրի հետ։ Ի դեպ, հիերարխիա տերմինը շրջանառության մեջ է մտցրել քրիստոնյա միստիկ, սուրբ Դիոնիսիոսը, և այն նշանակում է նյութի կառավարում (արխիա) հոգևոր սկզբունքների հիման վրա (իերո)։

Մարդկային մտածողության տեսակների կառուցվածքը որակական բարդացման տեսակետից կարելի է ներկայացնել «ներքևից վերև» հիերարխիական մակարդակների տեսքով. տնտեսական, գիտավերլուծական, քաղաքական, կրոնափիլիսոփայական։

Ի տարբերություն առաջին երկուսի (ներքևինների), վերջին երկուսը սկզբից ևեթ գործառում են հասկացությունների ամբողջական համակարգերով։ Վերջին՝ բարձրագույն մակարդակը տարբերվում է, համենայնդեպս, Բացարձակ Ճշմարտության պարբերական ապրումներով։

Ազգային պետականությունը լիարժեք, ինքնաբավ է, երբ հասարակությունում ներկայացված են ինստիտուցիոնալ առումով ձևակերպված, այսինքն՝ հաղորդակցության որոշակի տեխնոլոգիայով միավորված մտածողության բոլոր տեսակները։

Իրադարձությունների՝ բացառապես բնական ռեսուրսներին տիրապետելու դիրքերից բացատրության՝ հասարակության մեջ լայնորեն տարածված տարբերակները պարզապես արտացոլում են «վնասաբեր» տնտեսական մտածողության գերիշխանությունը։ Վնասաբեր այն իմաստով, որ սկզբից ևեթ տնտեսությանը չհանգող քաղաքականությունը փորձում են բացատրել դրա շրջանակներում։

Հենց ըստ էության քաղաքական (էլ չենք խոսում կրոնափիլիսոփայական) մտածողության բացակայությունն էլ դարձավ ազգային անհաջողությունների պատճառը տեսանելի անցյալում և կպայմանավորի դրանք ապագայում։

Պատմական փորձը վկայում է. ժողովուրդը հոգևոր և, որպես հետևանք, նյութական վերելք է ապրում, երբ սկսում են ինստիտուցիոնալացվել մտածողության երկու վերին տեսակները՝ քաղաքականն ու կրոնափիլիսոփայականը։ Եվ հակառակը, ազգի դեգրադացումն ուղեկցվում և պայմանավորվում է մտածողության այդ տեսակների կործանման և, որպես հետևանք, ողջ հասարակական կյանքի վուլգար էկոնոմիզացիայի արդյունքում։

Ասվածը նշանակում է, որ որպես հոգևոր-հոգեբանական անվտանգության գերխնդիր-առաքելություն հանդես է գալիս նշված իմաստով ազգային պետականության կառուցումը։

Բերված նկատառումները նպատակահարմար է դիտարկել նաև սիներգետիկայի դիրքերից։ Վերջինը յուրաքանչյուր համակարգի որակը՝ անձից մինչև հասարակություն, գնահատում է դրա ինքնակազմակերպման ունակությանը համապատասխան. դա աշխարհի՝ իր գոյաբանական մոդելը և, որպես հետևանք, իր կառուցվածքը որակապես փոխելու ունակությունն է։

Այս համատեքստում կարելի է ասել, որ ազգի ինքնակազմակերպման կարողությունը որոշվում է մտածողության վերին՝ քաղաքական և կրոնափիլիսոփայական երկու տեսակների առկայությամբ։

Առանձին անհատների մակարդակով հոգևոր-հոգեբանական անվտանգությունից պահանջվում է ստեղծել տեղեկատվական միջավայր, որը մի կողմից՝ իրականացնելու է օգնության գործառույթ զարգացման ուղղություն-վեկտորի մասին պատկերացում ձևավորելիս, և մյուս կողմից՝ վնասակար ներգործություններից պաշտպանության գործառույթ։

Այդ պահանջը հենվում է մարդու գիտակցության կառուցվածքի՝ այսօր բոլորի կողմից ընդունված երրորդության պատկերացման վրա. այն բաղկացած է մարդու ողջ պոտենցիալի գործադրման հետ կապված գերգիտակցությունից, կոնկրետ շրջակա իրադրությունն ընկալող ընթացիկ գիտակցությունից և ընթացիկ գիտակցությամբ չընկալվող գործընթացները ֆիզիկական, հուզական, մտածողական (մենթալ) մակարդակներում կառավարող ենթագիտակցությունից։

Առաջին գործառույթը պետք է անհատին օգնի ընդլայնել ընթացիկ գիտակցությունը մինչև գերգիտակցություն, երկրորդը պետք է ապահովի ենթագիտակցության վրա ընթացիկ գիտակցության կողմից չթույլատրված՝ անհատին արտաքին ուժերի ձեռքին խաղալիք դարձնող ներգործություններից պաշտպանությունը։

Այս իմաստով մտածողության կրոնափիլիսոփայական տեսակի կրողներն այն անհատներն են, ովքեր հասել են միասնության գերգիտակցության հետ։ Իդեալում հենց նրանք պետք է գծեն հոգևոր զարգացման վեկտորը և որոշեն հոգևոր-հոգեբանական անվտանգության բովանդակությունը։

Այս մակարդակի անհատները ձևավորում են արդեն ոչ միայն ազգային, այլև համամարդկային հոգևոր հարստությունը։ Ուստի, ազգային հոգևոր-հոգեբանական անվտանգությունը պետք է անհատին ապահովի դրա և դրա հասանելիության հնարավորության մասին տեղեկատվությամբ։

Ասվածի համատեքստում հետաքրքիր է վերլուծել փորձագիտական շրջանակներում անվտանգությանը տրված սահմանումներից մեկը. անվտանգությունը ազգային արժեքների սուր սպառնալիքների բացակայության վիճակն է։

Դրանում պետական իշխանությանը ներկայացվում են հետևյալ պահանջները։ Նախ՝ այն պետք է իմանա, թե որոնք են հիմնական ազգային արժեքները։ Ընդ որում՝ այդ իմացությունը պետք է կրի բավական գործառնական բնույթ։

Երկրորդ՝ պետական իշխանությունը բավական հստակ պատկերացում պետք է ունենա ազգային արժեքների հետ հասարակական և պետական ինստիտուտների կապերի մասին։

Ի վերջո, այն պետք է ունենա իրենց խնդիրներին այդ ինստիտուտների համարժեքության աստիճանի գնահատման մեխանիզմներ։

Ասվածը հաշվի առնելով՝ կարելի է ասել, որ ազգային պետականության կառուցումը, մտածողության նշված տեսակների (նախևառաջ՝ քաղաքական և կրոնափիլիսոփայական) ձևավորման իմաստով, ազգային կարևորագույն արժեք է։

Համաշխարհային պրակտիկայում այդ խնդրի իրագործումը կապված է համապատասխան ակադեմիական գիտական կենտրոնների աշխատանքի հետ, որոնք միաժամանակ ազգային անվտանգության անքակտելի մասն են հանդիսանում։

Հայաստանի պայմաններում անհրաժեշտ է շուտափույթ ձևավորել գիտական ինստիտուտներ, որոնցից մեկի թեմատիկան կընդգրկի մտածողության և գիտակցության գործընթացները, հոգեբանական զարգացման բոլոր հիմնական ասպեկտները, Արևելքում և Արևմուտքում առկա հոգեկան զարգացման մեթոդների զինանոցը, այդ թվում՝ լայն տարածում ստացած նեյրոլեզվաբանական ծրագրավորման (ՆԼԾ) մեթոդը։ Հատուկ տեղ պետք է հատկացվի լեզուների կառուցվածքի հետ մտածողության փոխկապակցություններին։

Երկրորդը կընդգրկի այն հարցերի շրջանակը, որոնք կապված են հնդեվրոպական և համաշխարհային քաղաքակրթության կայացման և զարգացման, Հայության դերի հետ։

Այդ ինստիտուտների առկայությունն ակադեմիական ողջ համակարգին կհաղորդի ավարտուն բնույթ, կապահովի դրա դինամիկան և ամբողջականությունը։

Կազմակերպական և իրավական անվտանգության տեսական ասպեկտները պետք է դառնան երրորդ ինստիտուտի խնդիրը, որի առաքելությունն է լինելու զարգացման պլանավորման (development planning) մեթոդաբանության մշակումը՝ սիներգետիկայի և էվոլյուցիոն տեսությունների ուսումնասիրման և ինստիտուցիոնալ զարգացման տարբերակների մշակման հիման վրա։

Այս գիտական կենտրոնի գործունեությունը պետք է նպաստի հասարակությունում զարգացման պլանավորման (Արևմուտքի հիմնարար ինստիտուտներից մեկի) համընդգրկող մշակույթի ստեղծմանը։

Ռազմաստրատեգիական անվտանգության հետ կապված տեղեկատվության հիմնական սպառողը պետք է դառնան Զինված ուժերի գլխավոր շտաբը, Արտաքին գործերի նախարարությունը, Ազգային անվտանգության կոմիտեն։

Այդ տեղեկատվությունը պետք է ընդգրկի երկու կարևորագույն ուղղություն։ Դրանցից առաջինը զինված ուժերի զարգացման պլանավորումն է՝ կառույցի գործառնական-կազմակերպական փոփոխության ուղղության որոշումը, սպայական կազմի պատրաստման, առաջին հերթին՝ հոգեբանական զարգացման հետ կապված հարցերի ողջ շրջանակը։ Երկրորդը կապված է ռազմաքաղաքական դիմակայության տարածաշրջանային սցենարների մշակման հետ. հիմնական սուբյեկտների պարզում, գործընթացների վրա ազդելու հնարավորություններ։

Նշված չորս գիտական կենտրոնները պետք է դառնան ազգային անվտանգության բազիսային գաղափարախոսական հիմքը մի կողմից և տրամաբանական գիտական գիտելիքահենքը՝ մյուս կողմից։

3. Ֆինանսական անվտանգության խնդիրները

Ֆինանսական անվտանգությունը տնտեսական անվտանգության համեմատաբար ինքնուրույն ենթահամակարգն է։ Հենց այս երկու առանձնահատկությունները՝ համաենթակայությունը և ինքնուրույնությունն են որոշում ֆինանսական անվտանգության խնդիրները։

Այդ խնդիրները ներառում են հետևյալ ուղղությունները.

  • Ֆինանսական համակարգի ինստիտուցիոնալ զարգացում. նոր ակտուալ ինստիտուտների ձևավորում, արդեն գոյություն ունեցող ինստիտուտների հետ դրանց կապերի որոշում և այս համատեքստում բոլոր ինստիտուտների գործառույթների ճշգրտում։
  • Արդյունավետ վերահսկողության ապահովում դրամական հոսքերի նկատմամբ, դրանց վրա ազդեցության հնարավորությունների հայտնաբերում։
  • Փողի պոտենցիալ պահանջարկի ուսումնասիրում։
  • Երկրի բոլոր սուբյեկտների արժութային ակտիվների պաշտպանություն հնարավոր սպառնալիքներից։
  • Ծայրահեղ, արտակարգ իրավիճակներում բանկային համակարգի գործառնության ռեժիմների տարբերակների մշակում։

Այս խնդիրների լուծման համար խիստ ցանկալի է որպես մուտքային տեղեկատվություն ունենալ տնտեսական քաղաքականության իրական դոկտրինը՝ հիմնված Հայաստանի տնտեսության ամբողջականության տեսլականի, այն է՝ երկիրը տնտեսական համակարգի վերածելու վրա։ Այստեղ իրագործվում է տնտեսական համակարգ ֆինանսականի մուտքի սկզբունքը – ուղղակի կապ։

Պոտենցիալ պահանջարկի (որ դիտարկվում է որպես հետագայում վճարունակ պահանջարկի զարգացման և ստեղծման նախադրյալ) ուսումնասիրումը արդի էվոլյուցիոն տեսությունների առանցքային հիմքն է։ Տեսաբան տնտեսագետները և նրանց մեջ առաջին անգամ Յ.Շումպետերը վաղուց արդեն արձանագրել են, որ փողի վճարունակ պահանջարկի հասկացությունը, որն ընկալվում է որպես վարկի դեմ իրացվելի գրավ, ընդհանուր առմամբ ֆինանսական համակարգի համար զարգացման կոշտ արգելակ է հանդիսանում։

Ըստ սուբյեկտների փողի պոտենցիալ պահանջարկի կառուցվածքի պատկերը կարևոր մուտքային տեղեկատվություն է Հայաստանի ֆինանսական համակարգի նախագծի մշակման համար։

Այդ պատկերի մշակման համար նպատակահարմար է օգտագործել աուտսորսինգի, տեղեկատվական-վերլուծական կառույցների, Կենտրոնական բանկի ռեսուրսները։

Փողի պոտենցիալ պահանջարկի կառուցվածքի պատկերի ստեղծումը հակադարձ կապի սկզբունքի՝ տնտեսության վրա ֆինանսական համակարգի ազդեցության իրագործում է հանդիսանում։

Ֆինանսական հոսքերի նկատմամբ վերահսկողության նպատակներից մեկը կապիտալի արտահոսքի առավելագույն կրճատումն է։ Մեկ այլ կարևոր նպատակ է կանխիկ շրջանառության կրճատումը (իդեալում՝ զրոյացումը)։ Անհրաժեշտ է մշակել այս խնդրի լուծումների տարբերակներ՝ ընդհուպ մինչև դրամական բարեփոխումը։ Վերջինը, հասկանալի է, պետք է ներառի ըստ հասարակության առանձին շերտերի դրամակուտակումների մեկնարկային սոցիալական դասակարգման պայմանները։

Երկրի արժութային ակտիվների պաշտպանությունը պետք է հենվի գլոբալ ֆինանսական ճգնաժամի զարգացման նախապես մշակված սցենարների վրա։ Մի շարք առաջատար փորձագետների գնահատականներով՝ հետճգնաժամային զարգացումը կունենա 3-4 գոտիների համաշխարհային արժութային համակարգի բաժանման տեսք՝ համապատասխան համաշխարհային և տարածաշրջանային ֆինանսական կենտրոնների գործառույթների փոխակերպմամբ։

Այս համատեքստում անհրաժեշտ է մշակել հնարավոր գոտիներից մեկում Հայաստանի հայտնվելու սցենար։

Նշված խնդիրներն իրենց հրատապությամբ դուրս են գալիս Կենտրոնական բանկի սահմաններից։ Վերջինը կարող է սկսել դրանց մշակումը՝ ենթադրելով հետագայում դրանց հնարավոր պահանջվածությունը երկրի բարձրագույն ղեկավարության կողմից։

Ցանկացած պարագայում անհրաժեշտ է ընկալել, որ ֆինանսական անվտանգությունը ֆինանսական համակարգի կառավարման ռեժիմն է։

Ֆինանսական համակարգի հանդեպ ռեժիմ տերմինի կիրառումը նշանակում է, որ կառավարման սուբյեկտն անընդմեջ, ցիկլիկ ձևով առաջադրում և լուծում է ֆինանսական անվտանգության վերոնշյալ խնդիրները։

Շատ հաճախ պատճառը փոխարինելով հետևանքով՝ տնտեսական կամ ֆինանսական անվտանգությունը նույնացնում են կայունության հետ՝ այս կամ այն մեկնաբանմամբ։

Ասվածը հասկանալու համար կարելի է բերել առողջ ապրելակերպի (պատճառ) և դրա հետևանքներից մեկի, օրինակ՝ կայուն արյան ճնշման համեմատությունը։ Կայուն արյան ճնշումը միշտ չէ, որ կհանգեցնի առողջ ապրելակերպի, առավել ևս՝ կտրված լինելով նրա համատեքստից՝ չի կարող ապահովվել երկար ժամանակի համար։ Այս իմաստով կառավարման համակարգի գտնվելը անվտանգության ռեժիմում նրա համար առողջ ապրելակերպ է նշանակում։

Դա նշանակում է, որ անվտանգության ռեժիմի ստեղծումը չի կարող ձեռք բերվել գոյություն ունեցող համակարգում կայունության ապահովման բաժնի կամ վարչության ներդրմամբ։ Նման մոտեցումը հակասում է ոչ միայն սիներգետիկային, այլև հանրահայտ փիլիսոփայական օրենքին կոնկրետ ճշմարտության մասին. յուրաքանչյուր ճշմարտություն ունի ժամանակային և տարածքային սահմանափակումներ, այսինքն՝ ինչը լավ էր երեկ, կարող է վնասակար լինել այսօր (ժամանակային շրջանակներ) կամ՝ ինչը լավ է ոմանց համար, անպիտան կլինի մյուսներին (տարածքային շրջանակներ)։

Այս համատեքստում անհրաժեշտ է պարբերաբար արդիականացնել Կենտրոնական բանկի և բանկային համակարգի մասին օրենքները՝ հաշվի առնելով համաշխարհային և տարածաշրջանային անկայունության արագացող գործընթացը։ Սրանում կարտահայտվի զարգացման պլանավորման սկզբունքի իրականացումներից մեկը։

Այստեղ տվյալ փուլում անհրաժեշտ է առայժմ միայն ուշադրության առնել հետևյալ երկու հանգամանքները։ Դրանցից մեկը կապված է զարգացած և զարգացող երկրների միջև տարբերությունների հետ։ Ինֆլյացիայի թարգեթավորման հայեցակարգը կոչված էր հանձին Կենտրոնական բանկի՝ պետության հեղինակությամբ չեզոքացնելու բնակչության և բիզնեսի սուբյեկտիվ սպասումները ապագա գնանշումներից և արժույթի փոխարժեքից։ Այդ սպասումները, որպես կանոն, էքստրապոլյացիա են հանդիսանում (նախկին պատկերացումների փոխադրում ապագա) և մարդկային մտածողության հիմնարար առանձնահատկությունն են։

Բայց դրանով հանդերձ՝ չգիտես ինչու վատ է ընկալվում այն փաստը, որ զարգացած երկրների Կենտրոնական բանկերի թիկունքի հետևում կանգնած է տնտեսական բեմահարթակում հիմնական խաղացողների (կառավարության, Կենտրոնական բանկի, խոշոր բիզնեսի)՝ գների դինամիկայի համար համերաշխ պատասխանատվության կարգավորված մեխանիզմը։

Զարգացող երկրներում այդ մեխանիզմը չկա, և այն (օրինակ, որպես գնային կոմիտե, որ կներառի կառավարությունը, Կենտրոնական բանկը, օլիգարխներին) անհրաժեշտ է ստեղծել վերևից ներքև։ Նման մեխանիզմներից դուրս ինֆլյացիայի վրա դրամական ագրեգատներով կամ բանկային տոկոսադրույքներով ազդելու փորձերն անարդյունավետ են։

Մյուս հանգամանքը կապված է ներկայիս գլոբալ ճգնաժամի հետ։

Ճգնաժամը հստակեցրեց այն փաստը, որ ֆինանսական ցուցանիշների կառավարելիության խնդիրը վաղուց արդեն դուրս է եկել անգամ ամենահզոր պետությունների ազգային շրջանակներից։ Այս հանգամանքը համաշխարհային ողջ ֆինանսական համակարգի ճարտարապետության վերանայման և վերազգային համաշխարհային կառույցների ուժեղացման գործոն է հանդիսանում։ Ի դեպ, այսօր համաշխարհային ԶԼՄ ջանքերով արդեն ստեղծվել են գլոբալ դեֆլյացիոն սպասումներ։

Ասվածը նպատակ ունի հիմնավորել այն եզրահանգումը, թե վտանգ կա, որ Կենտրոնական բանկը տվյալ փուլում արագ ծերացող ինչ-որ տեսական կոնստրուկցիաների ձեռքին պատանդ կարող է դառնալ։

4. Գործադիր պետական իշխանության կառուցվածքը

Ազգային անվտանգության՝ բոլորի կողմից ընդունված հայեցակարգին համապատասխան՝ գործադիր իշխանության կառուցվածքը երկմակարդակ է։

Առաջին՝ բարձրագույն ռազմավարական մակարդակը միավորում է այն կառույցները (դրանք անվանենք կոմիտեներ), որոնք իրականացնում են զարգացման պլանավորման գործառույթը՝ ըստ հիմնական ոլորտների.

  • զարգացման պլանավորման կոմիտե, որը պատասխանատու է տնտեսական և հասարակական զարգացման գաղափարախոսության մշակման, մերձավոր ապագայում տնտեսական համակարգի և իրագործման սխեմայի, ընդհանրապես պետական իշխանության կառուցվածքի օպտիմալացման համար,
  • ազգային (պետական) անվտանգության կոմիտե, որը պատասխանատու է ազգային անվտանգության բոլոր տեսակների պաշտպանության, տեղեկատվական և կազմակերպական աջակցության համար,
  • հոգևոր-հոգեբանական, տնտեսական, գործառութային-կազմակերպական, իրավական, ռազմաստրատեգիական կոմիտե։ Այս կոմիտեի կառուցվածքը պետք է որոշվի անվտանգության նշված տեսակներին համապատասխան մասնագիտացած վարչությունների կողմից,
  • շտաբների պետերի կոմիտե, որը պատասխանատու է զինված ուժերի զարգացման պլանավորման, իրադարձությունների ռազմաստրատեգիական զարգացման տարածաշրջանային սցենարների մշակման համար,
  • Արտաքին գործերի նախարարությունը, որը պատասխանատու է համազգային զարգացման հայեցակարգի համատեքստում երկրի արտաքին քաղաքական պոտենցիալի և կարգավիճակի զարգացման պլանավորման, զարգացման ներքին և արտաքին խնդիրների զուգակցման համար,
  • Կենտրոնական բանկը, որը պատասխանատու է ֆինանսական համակարգի զարգացման պլանավորման, ֆինանսական ան-վտանգության խնդիրների լուծման, տնտեսական զարգացման հայեցակարգին համապատասխան՝ դրամավարկային քաղաքականության համար,
  • Արդարադատության նախարարությունը, որը պատասխանատու է զարգացման պլանավորման համար իրավական ոլորտում։

Այս կառույցների գործառնությունը պետք է հենվի ռազմավարական մակարդակ մտած վերոնշյալ չորս գիտական կենտրոն-ինստիտուտների վրա։

Այս կառույցների ընդհանուր համակարգումը միմյանց միջև իրականացվում է նախագահի և վարչապետի կողմից։ Վերջինը պատասխանատու է նաև կառավարման երկու մակարդակների համակարգման համար։

Պետական իշխանության արդյունավետությունը վճռորոշ ձևով կախված կլինի այդ կառույցների ղեկավարների՝ ռազմավարական զարգացման խնդիրներին համարժեքությունից։ Ուստի, անհրաժեշտ է խիստ հստակ նշել այն, որ անթույլատրելի է նրանց նշանակումն ըստ կուսակցական սկզբունքի։

Վերին ռազմավարական մակարդակում համարժեք ղեկավարություն ունենալը կապահովի ողջ պետական ապարատի՝ ազգային հրատապ խնդիրներին աստիճանական անցման գործընթացը։

Ստորին՝ մարտավարական մակարդակում են գտնվում ներկայիս նախարարությունները։ Այս նախարարությունների ցանկը և դրանց ներքին կառուցվածքը պետք է բխեն դրանց՝ վերին մակարդակի կողմից հստակ գծված խնդիրների նկատմամբ առավելագույն կառավարելիության չափանիշից։

Ըստ կուսակցական սկզբունքի այդ կառույցների ղեկավարների նշանակումը պետք է կատարվի պետության և կուսակցությունների միջև պայմանագրի կնքմամբ՝ ապահովելու համար տվյալ ոլորտում վերին մակարդակի ռազմավարական ցուցումների հստակ կատարումը։

Վերն ասվածը հեղինակը դիտարկում է որպես փորձ՝ տարբերակելու ռազմավարական (զարգացման պլանավորում) և մարտավարական մակարդակները՝ կառավարման միասնական համակարգում դրանց միաժամանակյա միավորմամբ։
http://www.noravank.am/am/?page=analitics&nid=1847

jeudi 21 mai 2009

Հայի ինքնության մասին

Հայի ինքնության մասին խոսելիս՝ մենք հաճախ շատ տարածվելու ու թեմայից դուրս գալու միտում ունենք։ Բայց, այնուամենայնիվ, պետք է մտասրեռվել այս խնդրի շուրջ և փնտրել–գտնել հայի հայրենասեր մարդու որակական հատկանիշները՝ ի հակադրություն հայ ծագման անհատի համամարդկային արժեհամակարգի (լինի հայախոս, թե այլախոս)։
Հայ հայրենասերը՝

  1. Իր հայրենիք է համարում Հայսատանը (Արևմտյան,Արևելյան, Արցախ և Ջավախք),
  2. Հայաստանի հողի, պատմության, մշակույթի, ժողովրդի, հայոց պետականության հանդեպ ունի նվիրվածության զգացմունքներ, ամենօրյա անդուլ գործունեությամբ նպաստում հայ այս արժեքների զարգացմանը.
  3. Արտերկրում գտնվելիս՝ զորակոչված է իրեն համարում հայապահպանության գործին և անընդհատ լրջորեն մտածում է հայրենադարձության մասին, քանի որ հայերը հայ են մնում Հայրենիքում մի օր վերամիավորվելու համար.
  4. Հայոց լեզվի կրող է հանդիսանում կամ ձգտում է դառնալ այսպիսին, քանի որ չտիրապետելով Հայոց լեզվին՝ անհասու է նա հայ մեծ մշակութային ժառանգությանը.
  5. Իր անձնական օրինակով իր սերունդները հայ է պահում, հայ ազգի ներկայացուցիչի հետ է ընտանիք կազմում՝ վերականգնելով, բազմապատկելով վտանգված հայ տեսակի սերունդները. հայոց լեզուն և հայկական արժեքները փոխանցում է իր զավայներին, նրանց դարձնելով ոչ միայն արյուն–մարմնով հայ, այլև հոգով–մտքով հայ։

Հայ ծագման անհատի (լինի հայախոս, թե այլախոս) հետ պետք է վարել քարոզչական տարբեր տեսակի աշխատանքներ, որպեսզի նրանց բերել հայկական արժեքների ձգողականության դաշտ։ Այս գործում իր անուրանալի դերն ունի նաև հայ առաքելական եկեղեցին, որ իր բոլոր սփռման ուղիներով հայոց նոր մարգարեության ՝արդար ինքնապաշտպանության քարոզիչը պիտի հանդիսանա։

Ներկայացնում եմ Ա.Այվազյանի հարցազրույցը Վեմ ռադիոկայանի եթերում։






mercredi 20 mai 2009

The Fundamentals of Armenian Identity Or Who Is An Armenian?



In the current most complex period of development of Armenia and the Armenians, the problem of the Armenian identity represents not only an academic interest but has a serious practical significance. A strong national identity is a strategic asset in the process of building and strengthening a nation-state, while the dilution of national identity by no means facilitates but, moreover, hinders the consolidation of the individual and society around national goals and objectives.
After all, who can be considered Armenian today? As sensitive as this question is, since it touches the feelings of millions of people (especially our compatriots abroad), answering it is imperative. For an adequate illustration of the topic let us first present the state of affairs which the Armenian nation finds itself in today.
There are some irrefutable realities which we must see and accept exactly as they stand, rather than turn a blind eye to them, as do a significant section of the Armenians, including its "elite".
Thus:
Fact 1: The Armenian ethnicity is under the threat of extinction on the territory of its own homeland – in the Republic of Armenia, Artsakh and Javakhk. This threat springs simultaneously from a number of interrelated sources:
a) the possibility of military aggression by Azerbaijan;
b) a critical demographic crisis (the exodus of over a million Armenian citizens and the ongoing emigration negatively impact the viability of all spheres of life in the country);
c) the stalling of Armenian nation/state building process as well as the solidification of its political institutions;
d) uncultivated state of Armenia’s National Security doctrine ("The Armenian National Security Strategy" adopted in February 2007 is a declarative document, which, according to official announcements, has been written with the "methodology" and "editorship" of Moscow, Washington and Brussels experts). Consequently, there is a conspicuous absence of a clear Foreign Policy Direction based on national interests.
e) Armenia’s heavy dependence on foreign powers;
f) social tension, including the class and regional aspects (inter alia, the artificially created but effectively maintained dangerous antagonism between "hayastantsi" and "gharabaghtsi", the total mistrust towards politicians and political institutions, the alienation of the people from the decision-making process);
g) the complete absence of any struggle against corruption which pervades all spheres of public life in the republic;
h) the lack of a consistent language policy in Armenia, resulting in a defenseless and vulnerable state of the Armenian language;
i) The Georgian state policy of forcing out Armenians from Javakhk using administrative, economic, cultural, religious, linguistic and demographic pressures, and now even through open show and use of force.
Yet, the foremost threat is characterized by the highly probable Azerbaijani aggression, which is being methodically planned and scrupulously prepared, with Turkey’s direct and indirect participation. If it were to succeed ending in the occupation of Artsakh and the liberated territory around it, the disappearance of the Republic of Armenia from the world map would be inevitable because the next, if not simultaneous, attack will be directed against Syunik – the last dividing bastion between these two Turkic allies. The existence of Syunik, without the shielding "barrier" of Artsakh, would become untenable. The weak communication links with central regions of Armenia, the absence of any defensive depth putting all of Syunik within range of Azerbaijan’s modern artillery systems, as well as the psychological trauma from the fall of Artsakh would reduce the defensibility of this strategically vital region to nearly zero. The resulting encirclement of the remainder of Armenia in a Turkish-Azerbaijani ring, will transform it into a ghetto – a kind of Transcaucasian Swaziland. Subsequently, the obliteration of Armenia by Azerbaijan and Turkey, if not through military action, then through economic, political and psychological pressures, will simply be a matter of time. Thus being deprived of any prospects for sustainable development and losing its role as a potential safe haven for the millions of Armenians scattered throughout the world, the resulting geometrically progressed mass emigration would weaken Armenia to the degree of being divided by and absorbed into Turkey, Azerbaijan and Georgia. Although the Armenian nation succeeded in eliminating this very scenario in the 1990s, the Turco-Azeri alliance, far from forsaking it, will attempt to implement it if Armenians prove unable to mount an effective resistance.
Fact 2: Armenians can survive only if Armenia survives – as an Armenian state and the Armenian nation living within it.
Fact 3: Without Armenia, the Armenian Spyurk (Diaspora) cannot represent a nation, i.e., a viable entity ensuring national preservation and reproduction of Armenian race (let alone the preservation and development of the Armenian language and culture).
Fact 4: During the last decades the inevitable acculturation and assimilation processes in Spyurk have sharply accelerated to an unprecedented level. In particular, as a result of emigration, every year the ranks of the Armenian communities are thinning out in the Middle East, where until recently the percentage of mixed marriages were extremely low, and the Armenian schools and other community structures functioned effectively. In 20-30 years from now there will remain at best tiny islands of the once flourishing communities of Lebanon, Iran and Syria, similar to what has already happened to the Armenians of Iraq. As for the Armenians living in Russia and the developed West, they are subject to even faster acculturation and assimilation.
Fact 5: There is no Armenian culture without the Armenian language. Along with the statehood and the territory under its control, the language is the foundation and paramount means of preserving the Armenian ethnicity. The fact that many of our compatriots, especially in Spyurk, can feel and consider themselves Armenian without knowing the Armenian language, is possible only thanks to the people of Armenia who still speak, write and create in Armenian. Let us picture a hypothetical situation where Armenians in Armenia have forgotten their mother tongue and communicate with one another, are educated, write and create in a foreign language, no matter which – Russian, English or Chinese. This would signify nothing less than the end of the Armenian civilization, the end of the Armenian culture and the end of the Armenian ethnos!
Yet, today Armenia itself faces the full weight of the challenge of preserving and developing the Armenian language (i.e. culture). As was mentioned earlier, this is due to the decrease in the number of users of the Armenian language (including the potential users – children who received and receive non-Armenian education abroad) attributable to the emigration of our compatriots and the absence of appropriate protection of the Armenian language by the State. After 16 years of independence, it is high time that we duly acknowledge the fundamental role and place that language has in the life of a nation – something that the Armenian political elite and a significant portion of the intelligentsia fail to do. On the contrary, in the language policy, just like in certain other fundamental areas, attempts are still being made to regress the Armenian political thinking.
Conclusions
Conclusion 1: The Armenian nation is in the active phase of the struggle for survival on a fraction of its own homeland, preserved at the cost of unimaginable sacrifices. In other words, the Armenian nation is a struggling organism whose main, vitally important function is the struggle for survival.
Conclusion 2: The frontlines of this struggle for survival stretch out not only along Armenia’s borders with Azerbaijan and Turkey, but evidently also throughout the country itself, embracing the spheres of demography, economy, social life, science and education. Emigration, regardless of its reasons, removes Armenians, partially or fully, from the central battlefield for survival, that is – Armenia. Repatriation, on the other hand, results in the replenishment of a vitally necessary reserve for the country.
Based on the above-mentioned strategic considerations I will attempt to answer the question: "who is an Armenian?" and in what way is s/he differentiated from an Armenian by birth.
One is an Armenian if s/he:
1) considers Armenia his/her only homeland within two dimensions of time and territory – in her historic and present boundaries;
2) has strong psychological attachments to his homeland – its territory, people, language and culture;
3) feels personal responsibility for Armenia’s fate and assumes political obligations towards it;
4) if living abroad, seriously contemplates avenues for his and his family’s repatriation;
5) either is or tries to become the bearer of the Armenian language and culture;
6) strives to maintain his offsprings Armenian, including by means of passing on to them the knowledge of the Armenian language and by bringing them into the realm of the national culture.
Those of our compatriots who consider the country of their birth or citizenship and not Armenia as their homeland, who do not feel psychological attachments and political responsibility towards Armenia, who do not wish to think about living in the Homeland, who do not seek to be the bearers of the Armenian language, who consciously or unconsciously have reconciled with and are not concerned about the inevitable assimilation of their offsprings, can be considered Armenians by origin only, because, in reality, they are already either cosmopolitans or representatives of another nationality. Indeed, it does not matter at all if they shout from the rooftops that they are the most real and authentic Armenians (a genuine self-deception!). The fact is that these individuals, regardless of the reasons, are beyond the nation’s life-process and do not partake in its subsistence even at its most fateful moment.
It should also be emphasized that genetics are of a secondary importance in determining of an Armenian or any other national identity. The real identity of an individual is defined by his personal involvement in and contribution to the life processes of the relevant nation.
Thus, we should differentiate between an Armenian on the one hand, and a person of Armenian origin on the other. This does not mean at all that the former is good and the latter is bad. Simply, the latter no longer can or wants to sacrifice anything for the sake of Armenia and already has a fundamentally different national self-consciousness.
For Armenians by origin it would be useful perhaps to look at themselves honestly and without self-deception and hypocrisy: They have actually left the field of the nation’s life activities. Nevertheless, the road is still open for them both ways – total and irreversible assimilation or the return to national roots, the rediscovery of the Armenian language and culture and participation in the nation’s life. In this sense, a large segment of Spyurk are potential Armenians. Unfortunately, such alianated potential Armenians are not rare in Armenia itself, who are fully or partially cut off from the Armenian language, culture and politics and who fail to perceive the common threat of extinction facing all Armenians.
I would like to repeat what I have written about many times before. Preserving Armenianness abroad, "hayapahpanum", cannot be an end in/of itself. The true goal for the preservation of Diasporan Armenians is their reunion with their motherland under the auspieces of an independent state, as of now on the territory under the control of Armenian armed forces. Considering the preservation of Armenianness an end goal (as a considerable part of the Armenians abroad does) severely weakens the most important elements of the same "hayapahpanum."
The struggle for physical survival is unfortunately the core function of life of the Armenian nation. It is this very function that determines and necessitates the fundamental pillar of the Armenian identity – direct and personal engagement in this struggle for the realisation of the national objectives, which presently are:
- the preservation at all cost of that territory, essential for security, on which Armenia (RA and NKR together with the liberated territory around it) has existed for the whole period of its latest independence;
- the increasing of the number of the Armenian population in the Homeland;
- the preservation of the Armenians of Javakhk on their lands;
- the building of a nation-state based on the principles of rule of law, social justice, democracy and protection of national interests and values, including the development of the Armenian language and culture.
There are tremendous practical, ideological and psychological obstacles and ossified stereotypes that must be overcome throughout this struggle. They emanate essentially from non-Armenian sources but are often coming in to the scene through those Armenian political structures which long ago or recently have fallen under the slavish dependence of foreign powers. The engagement in the struggle for the achievement of the above-mentioned objectives will underpin an Armenian’s ethnic resistibility with such a breath of emotions, feelings and knowledge that he/she will indeed have the drive and the need to acquire and become the bearer of the basic elements of the national self-consciousness – the language, culture, customs and traditions.
To sum up, we can conclude that as long as Armenia as a nation and state is drawn into a long-term struggle for survival against powers superior in terms of numbers, resources and territory (Turkey and Azerbaijan), the most natural and functionally strongest ethnically differentiating characteristic feature of an Armenian is the acknowledgment and assumption of personal responsibility – proportionate to his/her strengths and capabilities – for destiny of the homeland.

Armen Ayvazyan PhD, Yerevan, Armenia

lundi 11 mai 2009

Ս. Կարապետյան. «Մենք անհող ազգ ենք, առանց հողի էլ կարողանում ենք ապրել` սփռվելով աշխարհով մեկ»


2007-ին ադրբեջանցի հեղինակ Ազիզ Ալակբարլիի կողմից գիրք է հրատարակվել, որում Հայաստանը ներկայացված է իբրև` «Արևմտյան Ադրբեջան» հայկական հուշարձաններն էլ ներկայացված են իբրև թուրքական, աղվանական, ադրբեջանական և այլն: Գիրքը լույս է տեսել ամենատարբեր լեզուներով ու ներկայացվել եվրոպական գրքի տարբեր ցուցահանդեսներում:
Այսօր «Հայելի» ակումբում հյուրընկալվել էին Սամվել Կարապետյանը և հանրային կառավարման մասնագետ Հասմիկ Մելիքյանը, ովքեր մտահոգված էին այս խնդրով:

Ս. Կարապետյանին հատկապես մտահոգում էր այն, որ այս գիրքը լույս է տեսել Ադրբեջանի մշակույթի նախարարության հովանավորությամբ, այսինքն` այն պետության խոսքն է, նրա կեցվածքը:

«Դրա համար ստիպված ենք հաշվի նստել դրա համար: Հեղինակը հարյուրավոր աղբյուրների է հղել, ու չես կարող հաշվի չնստել, երբ մարդն ասում է` Գանձասարի տաճարն աղվանական է ու հղում է արել հարյուրավոր աղբյուրների: Դա կամաց-կամաց արդեն նստվածք է տալիս: Երկու-երեք տարի է` ադրբեջանցիները մի նոր հորինվածք են շրջանառել. արևմտյան Ադրբեջան են անվանում Հայաստանը: Ադրբեջանական մամուլում, կայքերում Հայաստան որպես այդպիսին չի նշում, չկա, նշվում է արևմտյան Ադրբեջան: Հիմա մեզ համար գուցե ծիծաղելի լինի, որ այս գրքի երեսին Գառնու տաճարն է և այլն, բայց որոշ ժամանակ հետո`10-20 տարի անց, հարցն արդեն ավելի կլրջանա: Այս գիրքը ձրի բաժանում են Ադրբեջանում»,- ասաց Ս. Կարապետյանը:

Հասմիկ Մելիքյանի խոսքով` այս գիրքն անցյալ տարի վաճառվել է Ֆրանկֆուրտի գրքի միջազգային ցուցահանդեսում և շատ մեծ արձագանք է ստացել այնտեղի հայ համայնքի կողմից:

«Նկարների տակ գրված է`թուրքական եկեղեցի Գեռնի (Գառնու տաճարն է), էջմիածինը ներկայացված է իբրև հայկական-թուրքական քրիստոնեական եկեղեցի: Իսկ թե ինչ ի նկատի ունեին դրանով, Աստված գիտի: Հռիփսիմեն նույնպես այդպես է ներկայացված: Հայաստանի անունը չակերտների մեջ է վերցված, իբր ինչ-որ քոչվոր ցեղեր ենք, եկել բնակվել ենք, և իրենց մշակույթն ենք շարունակել: Գրքի առաջին էջում հայր և որդի Ալիևների բացման խոսքն է, իրենք քաջատեղյակ են եղել այդ ամենից»,- ասաց նա` հավելելով, որ գրքի գրականության ցանկում հայ հեղինակների են հղում կատարում, իբր մեր գրքերն են իրենց համար հիմք ծառայել:

Ս. Կարապետյանը նշեց, որ այս գիրքը դեռևս վեց ամիս առաջ բազմացված օրինակով եղել է Երևանում, և մեկն ինքն անձամբ փոխանցել է մշակույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանին, մյուսը արտգործնախարարին է փոխանցվել: Այս գրքից ունի Քաղաքաշինության փոխնախարար Նարեկ Սարգսյանը: «Նրանցից միայն Նարեկ Սարգսյանը մտահոգվեց գործնականորեն ու մտածում էր լուրջ քայլեր ձեռնարկելու մասին: Իսկ Հասմիկ Պողոսյանի կողմից քար լռություն էր, որևէ արձագանք չի եղել»,- հավաստիացրեց նա:

Ի պատասխան այդ գրքի` 2009-ին լույս է տեսել Ռուբեն Ղալեջյանի «Azerbaijan, Armenia, and the showcasing of imagination» աշխատությունը, որտեղ ներկայացվում է հայ մշակութի ջարդը Ադրբեջանի կողմից: Անգլերեն այս գրքի տպագրությանը հովանավորել է այն ժամանակ ԱԺ նախագահ Տիգրան Թորոսյանը:

Ս. Կարապետյանի համոզմամբ` ադրբեջանական այդ գիրքը սպասված և վաստակված աշխատություն է, մենք դա վաստակել ենք:

«Ի՞նչ արեցինք, երբ թուրքը երկրագնդի երեսից ջնջեց Ջուղան: Հանցագործություն է կատարվել, մենք պետական մակարդակով դատ հարուցեցի՞նք: Մի հ/կ` «Արևմտյան Հայաստանի ազգային խորհուրդը», երկար սպասելուց հետո դատ հարուցեց: Բայց երբ պետական մակարդակով ոչինչ չարվեց, պարզ է որ պիտի դրան նման քայլեր հետևեին»,- ասաց նա:

Ս. Կարապետյանի հավաստմամբ` այս ամենի պատճառը մեր ազգային անտարբերությունն է: Նրա խոսքով` մենք չունենք ազգային հասարակություն ու բնականաբար չունենք ազգային իշխանություն: Որտեղ խնդիրն ազգային է, հայը բացակա է, դրա համար էլ տանուլ ենք տալիս:

«Մենք խորթացած ենք մեր հողուջրից: Բանակցություն է գնում տարածքների առումով, նախապայման են դնում և այլն: Մոտ 20 տարի է անցել, ինչ ամբողջ Հյուսիսային Արցախը հայաթափվեց: Մեր քաղաքական գործիչների սեղանի գիրքը չեղավ «Հյուսիսային Արցախ» գիրքը: Բայց ի դեմս հյուսիսային Արցախի կորստյան` հայկական կողմի փոխզիջում ասվածն արդեն կայացել է վաղուց, էլ ի՞նչ ունենք զիջելու: Եթե մենք ցավ զգայինք դրա համար, բանակցությունների ժամանակ կխոսեինք այդ մասին: Ամեն օր ադրբեջանցին թմբկահարում է Քելբաջարի, Լաչինի մասին, իրենց հեռուստաալիքները սերիալի փոխարեն լցված են հայրենիքի մասին նյութերով, խոսակցության թեման հողն է: Իսկ մենք անհող ազգ ենք, առանց հողի կարողանում ենք ապրել` աշխարհով մեկ սփռվելով: Մենք շատ ավելի գնչու ենք, այդքան երկրներում այդքան գնչու չկա, ինչքան հայ: Սա կործանարար կեցություն է, ու մեր նահանջները սրանով է պայմանավորված: Նույնիսկ Վարդան Մամիկոնյանի կռիվը հանուն խաչի էր, ոչ թե հանուն հողի»,- նշեց Ս. Կարապետյանը:


Նատաշա Հարությունյան

http://hetq.am/am/society/skarapetyan/

vendredi 1 mai 2009

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԵՏՔ Է ՃԱՆԱՉԻ ԱՐԵՎՄՏՅԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ

Այսօր Արեւմուտքը պարտադրում է Հայաստանի եւ Թուրքիայի հանրապետություններին դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել եւ բացել երկու երկրների միջեւ առկա ՙսահմանը՚:
Սույն թվի ապրիլի 22-ին Բեռն (Շվեյցարիա) քաղաքում Հայաստանի եւ Թուրքիայի արտգործնախարարությունների միջեւ ստորագրվել է ՙՃանապարհային քարտեզ՚ անվանումով փաստաթուղթ, որի բովանդակության մանրամասները հայաստանյան իշխանությունները դեռեւս չեն հրապարակել:
Հիմք ընդունելով Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային խորհրդի (հիմնվել է 1915թ. Վանում) 1918թ. հունվարի 2-ի դիմումը Ֆրանսիայինª ճանաչելու Թուրքահայաստանի (Արեւմտյան Հայաստան) անկախությունը, ինչպես նաեւ Վ.Ի.Լենինի 1918թ. հունվարի 4-ի` Ֆինլանդիայի ընդհանուր անկախության, ռուսական բանակի Պարսկաստանից դուրսբերման եւ Թուրքահայաստանի (Արեւմտյան Հայաստան) ինքնորոշման իրավունքի եւ անկախության ճանաչման վերաբերյալ հայտարարությունը ¥ռուսական խորհրդային հանրապետության աշխատավորական ժողովրդի իրավունքների համագումար, Ժողկոմխորհի որոշում, հոդված 3, կետ 2¤ եւ 1918թ. հունվարի 13-ին Ռուսաստանի Ժողկոմխորհի Թուրքահայաստանի (Արեւմտյան Հայաստան) մասին հրապարակած դեկրետը, 2004թ. դեկտեմբերի 17-ին Շուշիում վերակազմավորված համանուն խորհուրդը Հայաստանի Հանրապետությունից եւ Թուրքիայից պահանջում է ճանաչել Արեւմտյան Հայաստանի անկախությունը եւ Արեւմտյան Հայաստանի հայերի ինքնորոշման իրավունքը, որը ժամանակին ճանաչել է Ռուսաստանը:
Ստորեւ ներկայացնում ենք 1918թ. հունվարի 13 -ին Պետրոգրադում հրապարակված դեկրետը.
ՙՌուսաստանը հռչակում է Հայաստանի ինքնավարությունը
Ժողովրդական Կոմիսարների Խորհուրդը հայտնում է հայ ժողովրդին, որ Ռուսաստանի բանվորագյուղացիական կառավարությունը պաշտպանում է Ռուսաստանի կողմից գրավված Թուրքահայաստանի հայերի իրավունքը` ազատորեն ինքնորոշվելու, ներառյալ նույնիսկ նրանց անկախության իրավունքը: Կոմիսարների Խորհուրդն ընդունում է, որ այս իրավունքի իրականացումը հնարավոր է միայն մի շարք նախնական երաշխիքների հաստատմամբ, որոնք միանգամայն անհրաժեշտ են հայ ժողովրդի հանրաքվեի համար: Կոմիսարների Խորհուրդը որպես մասնակի երաշխիքներ է ճանաչում հետեւյալ պայմանները.
Հոդված Ա. Թուրքահայաստանից ռուսական զորքերի դուրսբերում եւ անհապաղ հայ ազգային միլիցիայի բանակի ստեղծում` Թուրքահայաստանի բնակիչների անձնական եւ նյութական անվտանգությունն ապահովելու նպատակով:

Հոդված Բ. Հայ փախստականների, ինչպես նաեւ տարբեր երկրներում սփռված հայ գաղթականների` անխոչընդոտ վերադարձը Թուրքահայաստան:
Հոդված Գ. Պատերազմի ժամանակ թուրքական իշխանությունների կողմից Թուրքիայի ներսում բռնի կերպով աքսորած հայերի` անխոչընդոտ վերադարձը Թուրքահայաստան: ...Կոմիսարների Խորհուրդը կպնդի այս պայմանը թուրք պատվիրակների հետ բանակցությունների ընթացքում:
Հոդված Դ. Թուրքահայաստանում Ժամանակավոր կառավարության կազմավորում` հայ ժողովրդի պատգամավորների խորհրդի ձեւով. պատգամավորները կընտրվեն ժողովրդավարության սկզբունքով:
Ստեփան Շահումյանը, նշանակվելով Կովկասի գործերով ժամանակավոր արտակարգ կոմիսար, ամենայն օժանդակություն կցուցաբերի Թուրքահայաստանի հայ բնակիչներին` Բ եւ Գ հոդվածների իրականացման համար, ինչպես նաեւ ձեւավորելու համար Խառը հանձնաժողով` ռուսական զորքերի դուրսբերման օրը եւ միջոցները որոշելու նպատակով` համաձայն հոդված Ա-ի:
Թուրքահայաստանի աշխարհագրական սահմանները կորոշվեն հայ ժողովրդի` ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված ներկայացուցիչների կողմից` հարեւան վիճելի շրջանների մահմեդական եւ այլ բնակիչների եւ կոմիսար Շահումյանի հետ՚:
Այսպիսով, դեկրետի դրույթներն ու պաշտոնական հռչակագիրը իրականացնելու նպատակով Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային խորհուրդը կոչ է անում Արեւմտյան Հայաստանի հայերին (Ցեղասպանությունից փրկվածների սերունդներին, որոնք բնակվում են տարբեր երկրներում եւ Արեւմտյան Հայաստանի տարածքում) դիմել Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային խորհուրդª ստանալու Արեւմտյան Հայաստանի քաղաքացիություն: Խորհուրդը ներկայացուցչություն ունի Ֆրանսիայում եւ Երեւանում (հասցեն էª Նիկոլ Դուման, 51):
Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային խորհրդի անդամներ ԱՐՄԵՆԱԿ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ, ՍԱՄՎԵԼ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
http://www.armworld.am/detail.php?paperid=3361&pageid=105519&lang=_arm